Будзьма разам ТУТ!

Гэта ўсё машына часу вінаватая. Паваліў з яе чорны дым, прыборная дошка расплавілася, ключы запалення з адтуліны вываліліся — і замест маіх любых адраджэнскіх часоў трапіў я ў абсалютна нязнаную эпоху. Носам ветру — па-ранейшаму тут Сярэднявечча і цемрашальства. І проста цемра, бо ноч. На ўсякі выпадак у ваўка перакінуўся і яшчэ зверху кальчугу надзеў, бо, думаю, дзе Сярэднявечча, там і ножычкам пырнуць могуць.

Гляджу, пасярод пушчы мужык на гары спіць — сны бачыць. Побач тур забіты ляжыць і чэлядзь стомленая пасля палявання храпе. Пачаў мужыка катурхаць. “Дзе ключы ад машыны часу?” — пытаюся.

Ён мяне ўбачыў ды як пачаў гарлаць:

— Жалезная ваўчыца, жалезная ваўчыца!

Ну які я жалезны? Звычайны ваўкалак, з плоці і крыві. Проста на мне, чалавеча, тлумачу я мужчыну-крыкуну, кальчуга… І які я ваўчыца?.. Ты ж уважліва, без нерваў, прыглядзіся. Асабліва ў гэтым месцы.

А ён сваё: “Жалезная ваўчыца, гэта знак, як тады з Рымам было, горад трэба будаваць!” Падрабязней…

Вядома, гэта ўсё мая празмерная мудрасць вінаватая.

Замежныя старцы ды  малапісьменныя інакі (скарочана – СМІ) пачалі распускаць чуткі, што я, маўляў, для сваіх патрэбаў скраў, маўляў, чарцёж Сафійскага сабору з Канстанцінопалю і пабудаваў чужое як сваё.  Я, нібыта, парушальнік, нібыта, аўтарскіх правоў, злодзей і паўтарака.

Плач Ераміі аб Ерусаліме. Гравюра з выдання Францішка Скарыны

Паехаў я ў Кіеў і там, у тым Кіеве, на чарговым з’ездзе князёў-уладальнікаў Сафійскіх сабораў, якіх нахабна абылгалі,  прамову ціскануў.

Пачаў здалёк: “Вось возьмем напрыклад тых жа мусульман. Чаму ў іх жонак некалькі? Не таму што адна жонка рады не дае. Як мы ведаем на сваім хрысціянскім прыкладзе адной жонкі аж занадта. Тут іншая рэч: у адной жонкі можа характар сапсавацца ці яна ў студню ўваліцца, ці здрадзіць урэшце. І тады як быць? Вось таму і трэба парачку жонак на запас мецека.

…Тое самае і з храмамі. Вось што рабіць калі канстанцінопальскую Сафію мусульмане  барані Божа захочуць у мячэт перабудаваць, ці якому князю намуляе перайначыць яе на замак у заморскім стылі, ці ў музей, або ў іншае абы-што? І тады, дзе скажаце агменю культуры і светачу хрысціянства туліцца?

– Мы зараз нічога не зразумелі, да чаго хіліш, вайны хочаш? – пытаюць князі-уладальнікі.

Ды не, адказваю, не хачу, а прапаную вам, мае абылганыя сябры, называць нашы свежапабудаваныя полацкую

полацкую (1030-1060 гг.), наўгародскую (1045-1050) і кіеўскую Сафіі (1017-1037)

РЭЗЕРВНЫМІ КОПІЯМІ.

…Адным словам, насілі мяне на тым з’ездзе на руках і нават у астрог, як вядзецца ў кіеўцаў, не запраторылі.

Вярнуўся я да сваіх у лес, адсвяткаваць паспяховы саміт. Гляджу ў маім начальніцкім логвішчы леў пасяліўся. “Зая, што за цырк?” –пытаюся.

– Хто? – нібыта недачуў Заяц. – Гэты леў? Ну, ты ж… ты ж у Кіеў паехаў, а ў іх традыцыя цябе ці ў астрог пхаць ці катлету па-кіеўску з цябе рабіць, дык мы падумалі… падумалі і завялі сабе рэзервную копію.

Прыбег учора заяц і давай сваю ўлюбёную тэму прасоўваць: маўляў, навокал ХІ стагоддзе, пагалоўнае цемрашальства і дзікунства, а ты, шэры, павінен з гэтага ўсяго выкараскацца і народ за сабою пацягнуць. Я кажу яму: “Зая, я ж ужо Сафійскі сабор пабудаваў, агмень культуры і светач хрысціянства. Трыццаць гадоў на будоўлі жылы цягнуў”. А ён мне, маўляў, аднаго культавага збудавання – замала. Трэба, каб пагалоўная пісьменнасць, асвета, каб кнігі…

– …Дык у мяне ў асабістым кнігазборы ўжо дзве ёсць, – кажу.

– Трэцюю купляй!

– Не, – кажу, – ведаеш, колькі гэтая рукапісная кніга цяпер, у часы пагалоўнага цемрашальства і дзікунства, каштуе? Мне прасцей другую Сафію адляскаць. А што? І па сродках, і мне поўны фэншуй: дзве кнігі ў кнігазборы, дзве Сафіі ў Полацку, два павешаныя полаўцы на брамах.

– Ты сваю сафістыку кінь, – кажа заяц, – трэба адукоўвацца. Пачынай з самога сябе: выражайся культурна, паліткарэктна…

– Як-як?

– Паліткарэктна, – кажа заяц. – Гэта калі ты кажаш не “павесіў полаўцаў”, а “прыпыніў людское існаванне метадам гвалтоўнай асфіксіі”, і не полаўцы, а “асобы качэўнай нацыянальнасці”, ці проста “асобы без акрэсленага месца жыхарства”, БАМЖы. Дапяў?

– Не.

– Ну, памятаеш, ты з Яраславічамі на Нямізе счапіўся?

– Ну…

– “…Як Нямігі крывавыя берагі засеяны касцямі рускіх сыноў”. Што я сказаў?

– Нешта вельмі эфектнае і летапіснае…

– Гэта я ў паліткарэктным ключы апавёў, як ты з іншымі князямі-братанічамі не падзяліў удзельную тэрыторыю і ўчыніў той прыкры несімпатычны разбор проста на вуліцах Менска!

– Але зая! – запратэставаў я. – У тваіх словах усё неяк узнёсла было!..

А заяц мне:

– Запомні, шэры: паліткарэктнасць – не для таго, каб сказаць праўду ці ўнесці яснасць. Паліткарэктнасць – гэта такі старадаўні спосаб пераканаць нашчадкаў, што ты быў прыстойны і культурны кіраўнік. Не тое што іншыя валадары-галаварэзы… Увогуле, нават і самі летапісы ды сагі можна яшчэ больш абкультурваць. Давай вось ты. Як будзе па-паліткарэктнаму:

Кладуць на Нямізе снапамі,
Упокат галовамі сцелюць,
Малоцяць цяжкімі цапамі
І веюць душу ад цела…?

Пачухаў я сваю кашлатую патыліцу і пакрысе выдаў:

Кладуць на Нямізе
снапамі –
дажынкі ў разгары.
Малоціць інавацыйная
сельгастэхніка –
І вее душэўнай цеплатою.

– Песня, балада і рыцарскі эпас адначасова! – ухваліў заяц. – За нашчадкамі, шэры, не заржавее.

Надоечы на маё вялікае здзіўленне заявіліся ноўгарадскія паслы і прапанавалі быць іхнім князям. Я адказаў: “Я ж на вас, шаноўныя, паходам хадзіў, праўда людзей там не кранаў (амаль), але залез на Сафію і дэманціраваў званы, а вы мяне на княства цяпер просіце”. “Вось менавіта таму цябе і просім, – кажуць наўгародскія паслы, – бо ты памяркоўны, а не кілер нейкі, і хобі ў цябе даволі мірнае – снэплінг, па будынках лазаеш”. Карацей, пераканалі.

Паехаў я ў Ноўгарад. “Прыбыў я, – да тамтэйшага люду кажу я, – да вас княжыць”. “Яно, вядома, калі ласка – кажуць наўгародцы, – але ты і так наш уладар быў. Разам з тым, калі хочаш быць больш чым проста валадар, там, скажам, да ліку святых прылічыцца ці адразу ў богі, дык нічога супраць не маем… Любы, як кажа той, капрыз за вашы грошы”. Здзівіўся я моцна, але не паспеў сказаць “Таямніцыполацкайгісторыі“, як да мяне дайшло: пераблытаў я Ноўгарад з Наваградкам, які для абароны ад балтаў і заснаваў мой дзядзька Ярык!

Далей на далей, павярнуў я назад у Ноўгарад праз Полацак. А там у горадзе полаўцы заселі. “Мы называемся полаўцы,– кажуць, – а значыць і горад Полацак – наш”. “А дзе тады скажаце калі ласка нам, палачанам, жыць? – пытаюся я, зацікаўлены. “Вядома дзе, у рэчцы Палаце”. Ну, ясная, чарговы раз давялося гвалт ужыць. Зразумела – непрыемна: шэсць (ці сем) сыноў расце і вось маеш: зрабіліся сведкамі прыкрых сцэн, але што тут з княжымі функцыямі паробіш? Неабходна ж гэтым полаўцам было патлумачыць, што іхняя назва ад слова “поле”. Яны ж качэўнікі!

Сакавік. 1091 год. Гэта ўсё мой фенаменальны слых вінаваты. Чую я на вялікія адлегласці, і, у прынцыпе, часам у такога дару ёсць перавагі. Бывае, на нашай Сафіі званы звоняць на вячэрню, а ў Кіеве ёй як бы адказваюць, і так яны хораша перагукаюцца — стаю пасярод палаца і заслухваюся, а чэлядзь навокал няўцямна пераглядаецца, бо я ж адзін такое чую! Ці яшчэ полаўцы ў сваіх стэпах пачынаюць змовы плесці супраць мяне, а я ўсе іхныя гутаркі лаўлю (хоць мовы полаўскай і не разумею).

Аднак, разам з тым, пракідаюцца праз мой дар і праблемкі. Аднойчы падняўся я на ютрань. Памыўся, памаліўся і пайшоў на працу, у палац. І што я бачу?! Чаляднікі зусім край перайшлі: адзін спакайненька так у віно атруту падмешвае, другі цвікі на трон кладзе.

“Што ж вы, зверы, робіце? — пытаю. — Хоць бы прыхаваліся”.

А яны, разгубленыя: “А мы думалі, княжа, ты адно праз гадзіну прыйдзеш”. Мяне як Перуном працяла — я ў пасцельцы чуў званы, але толькі не полацкай Сафіі, а Наўгародскай, а гэта ж іншы часавы пояс — там усё на гадзіну раней. Вось і падскочыў гэтак рана.

Не, неспадзяванак мне не трэба — цэлая гадзіна здаровага сну такім чынам сабаку пад хвост, і палацавы персанал усхадзіўся. Карацей, сабраўся я, і пайшоў паходам на Ноўгарад. Людзей там не кранаў (амаль), іхную Сафію не бурыў — толькі залез і дэмантаваў званы. А то моду ўзялі наўгародцы — будзільнік ставіць на гадзіну раней. Добра яшчэ, думаю, што больш усходняя Тмутаракань — паганцы і званоў не маюць, а то б заяўляўся на працу раней ужо на цэлых дзве гадзіны. І якія выбрыкі чаляднікаў я б бачыў тады — аднаму Богу вядома…

1091 год. Сакавік. Гэта ўсё цяга да справядлівасці вінаватая. З тым князем, індыйскім магараджам, які напалову слон, напалову – арангутанг, справы наладзіліся. Ён, як арангутанг, палез на хвою, але якраз пачаў ператварацца ў слана дый сарваўся. Сам не вельмі пацярпеў: толькі хобат зламаў, аднак сваёю спінаю звёў са свету і гісторыі цэлы табар апошніх полацкіх эльфаў. Мяне, як чалавека больш звыклага да тутэйшай флоры, вярнулі на полацкі пасад.

Прыйшоў я ў поўны парадак і вырашыў ад спраў княжацкіх адпачыць: арганізаваць у лесе дэманстрацыю вегетарыянцаў надумаў. Ну, проста, чыста па-людску люблю справядлівасць, роўнасць, каб ніхто нікога не выкарыстоўваў – не, праўда, – нават у такіх звыклых рэчах, як харчовыя ланцугі.

Адным словам, накрэмзаў кіпцямі лозунгі на берасце:  “Мяса-шмяса”, “Не еж нас – мы табе яшчэ прыдадзімся”, “Мясаеды паміраюць маладымі” і раздаў зайчыкам, вожыкам і вавёрачкам (не, ім не даў – яны мяса ядуць. Чытаць адпаведны артыкул пра вавёрачак у дзіцячай энцыклапедыі).

Пайшлі ўсе: часткова таму што я спецыяльны княскі ўказ выдаў, але збольшага таму, што наш мядзведзь сэк’юрыці быць падахвоціўся. Кажа “буду на дэманстрацыі вегетарыянцаў прадстаўніком ад драпежных мас”. Ну, усе, вядома, расслабіліся: вожыкі іголкавыя шубы паскідалі, зайцы зубы на цвік павесілі. Ідзем – раптам мядзведзь схапіў усіх дэманстрантаў і ў рот цягне.

“Міхал, ну, што ж ты робіш? – абурыўся я. – Ты ж нас абараняць абяцаў!”.

“Ну, вось ты, Славік, – адказвае гэты, – напалову воўк, напалову – чалавек, а я напалову вегетарыянец, напалову – есці хочацца”. І апошнюю мышку гам-гам – і няма.

Карацей, за што яго толькі ў нашых казках толькі любяць: так, звычайны кілер.

Не, трэба мне назад у горад, у Полацк, там людзі, цывілізаваныя чалавечыя адносіны ўрэшце.

1068 г. Май. Запрасілі на княскі пасад у Кіеў. Я, вядома, доўга адпіраўся, бо слова “пасад” мне да канца не зразумелае. “Княскі пасад” – гэта калі князя пасадзілі і ён кіруе, ці калі яго пасадзілі і ён адбывае турэмнае зняволенне? Плюс ведаю я гэтых кіеўцаў: яшчэ проста так не дадуць пасаду, а прымусяць з памаранчавымі харугвамі ў перадвыбарчую гонку ўключацца. “Не, – запэўнілі мяне кіеўцы, – будзеш сядзець, як ты прывык у сябе ў Полацку: княжыць без усякіх выбараў да пенсіі”.

Умовілі такі – прыехаў я ў Кіеў. Дзень сяджу на пасадзе – мясцовых бунтаўнікоў-радыкалаў разагнаў, два сяджу – адміністрацыйныя рэформы правёў… сем месяцаў сяджу – прыходзіць дэлегацыя кіеўцаў, вочы ў падлогу адводзяць:

– Слухай, тут такая рэч… заскочыў тут да нас Ізяслаў… з войскам палякаў. Вось ты напалову чалавек, напалову воўк, а ён кажа, што напалову – марскі коцік, напалову касатка.

– Дык чым, – абураны, пытаюся, – марскі коцік лепшы за ваўка?

– А тым, – кажа дэлегацыя. – Мы ж хочам быць імперыяй, і трэба шукаць выхады да мора, а марскі коцік у гэтай справе напоўніцу шчыраваць будзе, бо які ён без мора коцік? Так, кот драны…

– А касатка навошта?

– А гэта, – кажуць, – каб коціка кантраляваць, калі ён мора ўжо знойдзе, і каб тады ў Візантыю не сплыў.

– Я, – адказваю я, – ні халеры зараз не зразумеў”.

Вярнуўся я ў Полацк. Заходжу ў палац, а насустрач палачане: “Ведаеш, у тваю адсутнасць мы ўзялі на пасад індыйскага магараджу: ён напалову слон, напалову – арангутанг”.

– Людзі! – кажу я. – Што ў вас за эпоха такая?!

І, перакінуўшыся ваўком, збег у лес.

Гэта ўсё нястача заморскай валюты вінаватая. Звязаліся са мною з прыёмнай папы Урбана ІІ, ці не хочаце, княжа, далучыцца – арганізуецца турыстычная крыжовая паездка на Святую Зямлю заадно з вызваленнем Ерусаліму ад егіпецкага султана. І жонка кажа: “З’ездзіш урэшце на Поўдзень адпачнеш, паганцаў мечыкам пасячэш – спортам зоймешся”. Падумаў я: “А чаму і не?” Сядзіш тут поседам у полацкіх балотах, а там пясочак, мора, узоры раннехрысціянскага дойлідства, шаўрма, рахат-лукум. Зноў жа які шахер-махер з недабітымі персамі вытанцуецца.

Перад выхадам намысліў запасціся ерусалімскімі грыўнямі. Мятнуўся сюды, мятнуўся туды, і што высвятляецца? НЯМА! Нідзе. Ні ў кога. Ані грывенькі! Падыходжу да мянял, што такое? У іх там, у няверных, кажуць мянялы, глыбокі крызіс каштоўнасцяў і бунт.

Пачухаў я патыліцу: “Што я, той, хто чаканіў свае ўласныя грыўні, не здолее накаваць нейкіх там ерусалімскіх?” Пайшоў у лес – даверыў усю справу зайцу – паказаў чарцяжы, даў коштметалаў. З новымі накаванымі ерусалімскімі грыўнямі вярнуўся ў горад. Але на маё здзіўленне полацкія мянялы мяне тут жа ў астрог запхнулі. Я, вядома, спрабаваў абараніцца сваёй княжацкай недатыкальнасцю, але тыя запярэчылі: “Нам пляваць, князь ты ці не – грошы падрабляць у нас караецца па законе”. Падрабязней…

1091 г. Май. Ну, вядома, гэта ўсё поўня вінаватая. Значыцца, паціху  янотаў-бежанцаў  па закінутых лісіных норах рассяліў і ўчора канчаткова адчуў – акрыяў я. На спатканне нават пайшоў -  запрасіў  хазарскую царэўну, мілае дзяўчо і паўцарства на дарозе не валяецца. Паклікаў на абед і чвартаванне. І як усё хораша абставіў: не проста нейкі квіток купіў, калі сядзіш як дурань у апошнім шэрагу, дзе ні эшафоту ні крыві не бачыш, і толькі  ў паўцемры пакутліва думаеш, калі ўжо можна будзе дзяўчыну пацалаваць. Па-княску запрасіў. Бо сам усё і зладзіў: засудзіў аднаго злодзея, пабудаваў трыбуны, выпісаў моднага ката. Паўцарства, можа, думаю, не дастану, але ўвечары царэўна яўна застанецца. Падрабязней…